Basque in Variation | Euskara Bariazioan

i.12. Arazi inakusatiboaren datibo markatzea: etorrarazi dizute (v etorrarazi zaituzte)

Egilea: Kristina Bilbao

Egile beraren beste kapituluak:

i.1. Datibo osagarriak aditz iragankorretan: itxarongo dizut, diot (v itxarongo zaitut, dut)

i.3. Arazi inakusatiboaren datibo markatzea: etorrarazi dizute (v etorrarazi zaituzte)

i.13. Partitiboa enfasia adierazteko perpaus existentzialetan: badugu sagar onik (v baditugu sagar onak)

v.1. Instrumentalaren eta inesiboaren alternantzia denborazko modifikatzaileetan: instrumentala (-z) (v inesiboa (-n))

vi.1. Egoera-mailako aditz kopulatiboak: izan (v egon)

vi.2. Jabetzaren adierazpena: eduki, ukan (v izan/*edun)

vi.3. Ukan izan-en ordez partizipio erresultatiboetan

vi.4. Ari progresiboa subjektu ergatibo eta *edun aditz laguntzaile iragankorrarekin: ari dut (v ari naiz)

vi.5. Perifrasi progresiboak: ibili, egon jardun, erauntsi (v ari izan)

vii.1. Partitiboa erlatibo aposiziozkoetan aurrekaria mugagabea denean: -ik (v -a)

vii.2. Perpaus osagarri ez-faktiboak: -(r)ik (v -(e)la)

vii.3. Perpaus osagarri ez-faktiboak: -(e)n (v -(e)la)

vii.4. Perpaus osagarri faktiboak: -(e)na (v -(e)la)

Nola aipatu: Bilbao, Kristina. (2022). Arazi inakusatiboaren datibo markatzea: etorrarazi dizute (v etorrarazi zaituzte). In Bilbao, Kristina, Ane Odria, Ane Berro, Josu Landa & Beatriz Fern�ndez (eds.), Euskara Bariazioan / Basque in Variation (BiV) (3. arg.). UPV/EHUko Argitalpen Zerbitzua. [Interneten eskuragarri: https://basqueandbeyond.ehu.eus/biv/?o=chapters&id=1&e=4&h=eu]. ISBN: 978-84-1319-456-1.

Edukiak

Gako-hitzak

Deskribapena

Banaketa dialektala

Datu-basearen emaitzak

Aipamenak

i. Kasu eta komunztadura

i.1. Numero komunztadura: -z non-nahi

i.2. Numero komunztadura: -(t)z- egitura datibodunetan (v -zki-)

i.3. 2. pertsona ergatiboko numero komunztadura: -e (v -te)

i.4. Pluraleko 3. pertsona ergatiboko numero komunztadura: -e (v -te)

i.5. Numero komunztadura: -it egitura ditrantsitiboetan (v -zki)

i.6. Numero komunztadura alokutiboetan: -zki (v -it)

i.7. Numero komunztaduraren galera: sagarrak jan du (v ditu)

i.8. Datibo komunztaduraren galera: gizonari liburua eman du (v dio)

i.9. Osagarrien markapen bereizgarria: ikusi nizun (v ikusi zintudan)

i.10. Datibo osagarriak aditz iragankorretan: itxarongo dizut, diot (v itxarongo zaitut, dut)

i.11. Datiboaren lekualdatzea: eman nauzu (v eman didazu)

i.12. Arazi inakusatiboaren datibo markatzea: etorrarazi dizute (v etorrarazi zaituzte)

i.13. Me-lui murriztapena (etorri natzaizu)

i.14. Lehenaldiko egitura iragangaitz datibodunak: jatan (v zitzaidan)

i.15. Lehenaldiko aditz jokatuko absolutiboa 3. pertsona denean: Ø (v z)

i.16. Ergatiboaren lekualdatzearen neutralizazioa: emon dostezun (v zeunstan, zenidan)

i.17. Zenbait aditz inergatibotako subjektu absolutiboak: borrokatu naiz (v dut )

i.18. Eduki eta jakin-en adizki sintetiko datibodunak: dekotzu, dakitzu

i.19. Ergatibo/absolutibo sinkretismoa pluralean: -ak (v -ek)

i.20. Pluraleko datibo marka: -er, -eri (v -ei)

i.21. Aditz-izenaren osagarria genitiboan: ogiaren erostera (v ogia erostera)

i.22. Partitiboa enfasia adierazteko perpaus existentzialetan: badugu sagar onik (v baditugu sagar onak)

i.23. Alokutiboa eta tratamenduak: hiketa, xuketa eta zuketa

i.24. Alokutiboa adierazpen perpausetatik at: di(n)ala (v duela)

Gako-hitzak

alternantziak, arazleak, datiboak, kasua, komunztadura/klitikoak

Deskribapena

Egitura arazleetan, hots, (1) bezalakoetan, arazi deritzogu mendeko predikatuaren subjektuari. Egitura hauetan, perpaus nagusiko subjektuak, arazle deritzonak, mendeko predikatuak adierazten duen ekintza eginarazten dio araziari.

(1)	Zu	etorrarazi/etorri eragin	zaituzte
	zu.ABS	etor.CAUS.PTCP	2ABS.edun.3PL.ERG

(1) adibidean, hirugarren pertsonako arazle inplizitu bat dago, aditz laguntzailearekin hirugarren pertsona pluraleko ergatibo komunztadura erakusten duena, alegia. Bestalde, arazia bigarren pertsona singularreko zu izenordaina da eta mendeko predikatua, aldiz, etorri. Hala, adibide hauetan, hirugarren pertsonako arazle inplizitu batek arazia etortzea eragiten du.

Kapitulu honetan, mendeko predikatu inakusatiboa (hala nola etorri) duten egitura arazleei erreparatuko diegu; zehazki, egitura hauetako arazien kasu markaketak erakusten duen aldakortasun dialektalari.

(1)eko adibideak erakusten duenez, eredu orokorrean, arazi inakusatiboak absolutiboarekin markatzen dira. Hain zuzen, bigarren pertsonako izenordainak absolutibo kasu marka erakusten du. Aldiz, hizkera batzuek arazi inakusatiboen datibo markatzea lehenesten dute (2) (Deustuko Hizkuntzalaritza Mintegia 1989: 99-107; Ortiz de Urbina 2003b: 596–8; Fernández eta Ortiz de Urbina 2010: 22, 29; Odria 2017: 84):

(2)	Zuri	etorrarazi/etorri eragin	dizute
	zu.DAT	etor.CAUS.PTCP	edun.2DAT.3PL.ERG

Banaketa dialektala

(1) eta (2)ko egituren banaketa dialektala Ortiz de Urbinak (2003b: 596) aipatzen du, baita Odriak (2017: 84) ere. Oro har, ekialdeko hizkeretan absolutiboz markatzen dira arazi inakusatiboak, eredu orokorrarekin bat etorriz (1). Mendebaleko hizkeretan, berriz, arazia datiboz markatu ohi da egitura hauetan (2), bizkaieraz bereziki.

Datu-basearen emaitzak

Datu-basean jasotako emaitzak aurreko atalean aipatutako banaketa dialektalarekin bat datoz. Absolutiboz markatutako araziak (1) ekialdean aurki ditzakegu, hala nola Iparraldeko hizkera guztietan (Ziburu, Larresoro, Oragarre eta Urdiñarbe). Horrez gain, Nafarroa ekialdeko (Orbaizeta), erdialdeko (Imotz) zein hego-mendebaleko (Arbizu) aldaeretan ere (1)eko egiturak ageri dira.

Aldiz, Ortiz de Urbinak (2003b) aipatu bezalaxe, datiboz markatutako araziak (2) mendebaleko hizkeretan aurki daitezke, Bizkaia osoko hizkeretan eta Gipuzkoa eta Nafarroako mendebaleko aldaeretan, hain zuzen. (2)ko eredua are ekialderago ere lekukotu da, zehazki Nafarroako iparraldeko eta ekialdeko hizkera batzuetan, Goizueta, Baztan eta Erroibarren, kasu.

Gipuzkoako ipar-ekialdean, bi egiturak bata bestearengandik hurbil aurki daitezke: Irunen eta Hernanin arazi absolutiboa lekukotu da; Errenterian, aldiz, datiboz markatutakoa.

Aipamenak

Deustuko Hizkuntzalaritza Mintegia. 1989. «Inkorporazioa perpaus kausatiboetan». In Pello Salaburu (eds.), Sintaxi teoria eta euskara. VII. Udako Ikastaroak. Donostia: UPV/EHU. 87-119.

Fernández, Beatriz and Jon Ortiz de Urbina. 2010. Datiboa hiztegian. Bilbo: UPV/EHU.

Odria, Ane. 2017. Differential Object Marking and datives in Basque syntax. Ph.D. diss., UPV/EHU.

Ortiz de Urbina, Jon. 2003b. «Causatives». In José Ignacio Hualde and Jon Ortiz de Urbina (eds.), A grammar of Basque. Berlin: Mouton de Gruyter. 592-607.